Denne side kan kun vises korrekt, hvis du er online, og siden læses ned fra sin moderside
Cassius Dio 47Oversat af Simon Laursen (2004) Proskriptionerne under 2. triumvirat1. Med denne beedigede aftale tog de til Rom, tilsyneladende for at styre alle tre på lige fod, men hver især med den hensigt at få al magt. De havde ellers fået det at se ganske tydeligt før, og på det tidspunkt helt åbenbart, hvad der skulle ske. En slange havde viklet sig rundt om en centurions sværd og en ulv, der løb ind i hans lejr og ind i hans telt, mens han spiste, og væltede bordet, havde vist Lepidus både hans styrke og vanskeligheden ved at bruge den; og mælk, der flød rundt i hans voldgrav, og en melodi, der lød om natten, viste Antonius både fornøjelserne og den undergang, der kom af dem. De to fik altså disse varsler, før de kom til Italien; Octavian fik straks efter aftalen sejren over dem begge af en ørn, der satte sig over hans telt og dræbte to ravne, der angreb den og forsøgte at plukke nogle af dens fjer ud. 2. De kom til Rom hver for sig, Octavian først, så de to andre, med alle deres soldater, og de lod straks, hvad de havde besluttet, gøre til lov ved hjælp af folketribunerne. Hvad de befalede med vold og magt, fik navn af lov og ret og bragte dem endda total underkastelse - man måtte bede og bønfalde dem om, at de ville gøre det. Derfor vedtog man offentlige ofringer i anledning af de nye bestemmelser, som var de rene velsignelser, og man skiftede klædedragt, som om alt var idel lykke, skønt man nærede stor frygt dels på grund af selve begivenhederne, dels - og i højere grad - på grund af visse frygtelige tegn. For felttegnene, der hørte til de styrker, der bevogtede byen, blev fyldt med edderkopper; man så våben stige op til himmelen fra jorden, og man hørte voldsom larm fra dem; i Aesculap-templet samlede mange bier sig på taget, og mange gribbe satte sig på templet for folkets Genius og på Concordias tempel. 3. Og mens de så at sige sad der, blev de likvideringer genindført, som engang Sulla havde betjent sig af ud fra sine proskriptionslister, og hele byen blev fyldt med lig. Mange blev dræbt i deres hjem, mange på gaderne og torvene og ved templerne på må og få; og deres hoveder blev sat op på rostra igen, mens resten af deres krop blev kastet til side og blev ædt af hunde og fugle, nogle blev også kastet i floden. Alt det andet, man havde praktiseret under Sulla, blev genindført sammen med det andet, på nær at man her opsatte to lister, en for senatorer og en anden for de andre. Grunden til, at man gjorde det, har jeg hverken kunnet få andre til at forklare mig eller selv kunnet forstå. For det eneste, man kan tænke på, at færre blev dræbt, er så lidt sandt som noget: langt flere blev proskriberet, for så vidt som der var flere, der gjorde det. Dette var ikke anderledes end ved det tidligere massemord. For at de fornemmes navne ikke blev sat op blandet med almindelige menneskers, men særskilt, var det rene vås for dem, der alligevel blev likvideret på samme måde. I stedet ramte mange andre forfærdelige ting dem, skønt de tidligere proskriptioner ikke havde givet plads til forværring. 4. Under Sulla udførte gerninsmændene deres overgreb som improvisationer, siden de forsøgte sig frem med noget helt nyt og ikke havde lagt planer, og de gjorde derfor det meste med mindre ondskabsfuldhed, siden det ikke var med overlæg, men lidt på bedste beskub, og ofrene, som mødte deres skæbne pludseligt og uden varsel, fik det lidt lettere på grund af deres lidelsers uventethed. Men ved denne lejlighed havde nogle selv udført alle grusomhederne før, andre havde set dem, atter andre havde fået nøjagtige beskrivelser ud fra ganske friske erindringer; mangt og meget havde nogle i ventetiden ind imellem nøje tænkt igennem, at de ville gøre, andre havde gruet for at komme ud for det - dé udviste ren tåbelighed i beundringen for tidligere ugerninger og i den ambition at forny overgrebene med snedige, ekstra påfund, de andre regnede alt ud, de kunne blive udsat for og gik psykisk i stykker, længe før de blev udsat for legemlig lidelse, som om de allerede var under tortur. 5. På denne måde gik det værre ud over dem end før, men det var ikke det eneste. I sin tid var det kun Sullas og hans mægtige venners fjender, der kom af dage, men ingen af hans venner og ingen andre mennesker blev ombragt, i det mindste ikke på hans befaling, så at på nær de særligt velstående (som jo under ingen omstændigheder har fred for magten i den slags situationer) de øvrige borgere var fri for frygt. Men ved denne anden massakre var det ikke kun deres fjender eller de rige, men også deres nærmeste venner, der mod al forventning blev myrdet. For i almindelighed var enten kun en eller to eller slet ingen af egne private årsager kommet så langt i fjendskab med alle tre mænd, at han ligefrem blev likvideret af dem, men deres fælles projekt og udligingen af magtforholdene havde også skabt særlige venskaber og særlige modsætninger for dem. De satte alle, der trådte deres nærmeste til hjælp eller gjorde noget sammen med dem, i fjendes sted, og sådan gik det for sig, at de samme mennesker var både ven af én af dem og fjende i det hele taget, så at de i fællesskab udrensede også de bedste venner, for så vidt som hver enkelt for sig selv beskyttede sig mod dem, der havde noget for imod ham. For de lagde vægt på, i deres indbyrdes forhold, både hvad de havde fået til sig selv, og hvad de havde måttet afgive, og hvis en af dem ville hævne sig på en fjende, der samtidig var ven af en af de andre, kunne han kun gøre det ved at udlevere en anden til gengæld, og de udvekslede dem let, da de på grund af vreden over det, der var sket, og den mistænkelighed, der var fulgt siden, ikke regnede det for noget at få en kammerat skånet i forhold til at få hævn over en fjende. 6. Derfor kastede de deres bedste venner for hinanden i bytte for deres største fjender, og de byttede de mest krigeriske modstandere ud for deres bedste kammerater, snart lige mange mod lige mange, snart flere for én eller også færre for flere; de handlede med dem som på et marked, overbød hinanden som ved en auktion. Hvis én blev fundet af samme værdi som en anden, så de vejede hinanden op, var byttet lige over; men folk, som udmærkede sig ved dygtighed, anseelse eller slægt, blev likvideret som modvægt mod flere. Nu var det jo en borgerkrig, og den havde varet længe, og der var sket meget i den, så mange var kommet på tværs af også meget nære slægtninge under konflikten. F. eks. var Lucius Caesar kommet i fjendtligt forhold til sin nevø Antonius, og Lucius Paulus var i konflikt med sin bror Lepidus. De blev dog reddet; men mange andre blandt både venner og slægtninge blev likvideret, skønt netop de ventede sig at blive såvel skånet som tildelt hæderfulde poster af triumvirerne. For at ingen skulle være bange for at blive snydt for sin dusør og derfor undlade at dræbe en proskriberet, offentliggjorde de en beslutning om ikke at registrere nogen modtager i de offentlige registre. Der havde nemlig under Sullas proskriptioner været eksempler på, at Marcus Cato som quaestor havde gjort krav på alt, hvad de havde fået for deres oplysninger. De lod desto mere villigt de velstående ombringe, selvom de ikke havde fjender iblandt dem. Grunden var, at de havde brug for kolossale pengebeløb, og da de ikke havde andre indtægtskilder, føjede de et fælles fjendskab med de rige til. De begik mange ulovligheder, f. eks. registrerede de et lille barn som voksen for at kunne lade det slå ihjel. 7. Lepidus og Antonius viste mest initiativ til alt dette (de havde fået de højste, mest ansvarsfulde poster af den gamle Caesar, og da de for det meste havde haft militære eller civile ledelsesposter, havde de mange fjender), men man mente, at også Octavian deltog som udtryk for regimets enhed, siden han personligt slet ikke havde behov for at likvidere så mange. Han var af naturen ikke brutal og var blevet opdraget i sin faders stil. Desuden var han endnu ung og først for nylig trådt ind i politik, og havde ikke noget behov for at føle så voldsomt et had mod ret mange; han ville hellere mødes med venlighed. Et tegn på det er det, at han fra det øjeblik, hvor han kom ud af fællesskabet med de to andre og tog magten alene, intet gjorde af den slags. Ikke alene undlod han i dén tid ofte at lade mange dræbe, han skånede også mange, og han viste sig frygtelig for dem, der forrådte deres herre eller deres venner, og meget mild mod nogle, der havde hjulpet dem. Beviset er, at den fornemme kvinde Tanusia først skjulte sin mand, Titus Vinius, der var blevet proskriberet, i en kasse hos sin frigivne slave Philopoimen, så alle troede på, at han var død; men da hun senere deltog i en offentlig fest, som en slægtning af hende ville afholde, fik hun med Octavians søster Octavias hjælp Octavian til at møde op i teateret som den eneste af triumvirerne, og der kastede hun sig for ham og fortalte, hvad der var sket, til den intetanende Octavian. Hun lod kassen selv bringe frem og fik sin mand ud af den, så Octavian fuld af beundring lod dem alle slippe (der var ellers erklæret dødsstraf også for at skjule nogen) og lod Philopoimen indføre i folkeregistret som ridder. 8. Octavian reddede altså så mange, som han nu kunne; Lepidus gav sin bror Paulus det råd at flygte til Milet og var ikke utilbøjelig til at lytte til andres bønner. Men Antonius dræbte råt og nådesløst ikke kun de proskriberede men også alle, der forsøgte at komme dem til hjælp. Han inspicerede deres hoveder, selv under sine måltider, og lod sig i højeste grad tilfredsstille af det uanstændige, ynkværdige syn af dem. Fulvia lod også selv mange henrette både på grund af had og for pengenes skyld, undertiden folk, som hendes mand end ikke kendte. Ved synet af en mands hoved sagde han i hvert fald en gang: “Ham her kender jeg ikke.” Da også Ciceros hovede blev bragt til dem (han var blevet pågrebet og slået ihjel under flugt), gydede Antonius mange ubehagelige skældsord ud over ham og befalede så, at hovedet skulle udstilles på et mere synligt sted en de andre på rostra, for at man kunne se ham der, hvor man så ofte havde hørt ham tale med Antonius, sammen med hans højre hånd, sådan som den var blevet hugget af. Fulvia tog hovedet i sine hænder, før det blev båret væk; fuld af bitterhed spyttede hun på det og lagde det på sine knæ, åbnede munden, trak tungen ud og stak sine hårnåle gennem den - alt imens hun spottede Cicero på det mest modbydelige. Ikke desto mindre skånede også de nogle, som de fik flere penge af, end de regnede med at kunne finde, hvis de døde. Og for at deres pladser på tavlerne med navne ikke skulle stå tomme, skrev de så nogle andre på i stedet. Bortset fra at han på sin moder Julias gentagne bønner lod sin onkel slippe, gjorde Antonius intet ordentligt. 9. Likvideringerne havde mange former og mange i deres art var de redningsaktioner, der fandt sted. Mange blev myrdet af deres venner, mange blev reddet af deres værste fjender. Nogle dræbte sig selv, andre lod morderne slippe, selv da de havde fundet deres offer. Nogle, der angav deres herre eller deres venner, blev straffet, andre viste man respekt for det samme - og folk, der reddede nogen, blev sommetider straffet, sommetider fik de en belønning. For så vidt som det ikke var én mand, men tre, der handlede hver til deres egen tilfredsstillelse og for at opnå hver deres fordele, og de ikke anså de samme for venner eller fjender, arbejdede de ofte på at få skånet én, en anden af dem gerne så likvideret, og omvendt på at få en anden myrdet, som en anden af dem ønskede skulle overleve. Derfor var der denne mangfolighed i begivenhederne, alt efter hvordan de nu forholdt sig med sym- eller antipati til den enkelte. 10. Jeg vil undlade at beksrive alt nøjagtigt i detaljer (det ville være et meget stort arbejde, og det vil ikke give væsentlige bidrag til mit værk), men jeg vil fortælle, hvad jeg mener er mest værd at huske. En slave havde skjult sin herre i en hule, men da han var ved at blive taget på grund af en anmeldelse fra en anden, byttede slaven tøj med sin herre og mødte, klædt i det, soldaterne, der kom for at hente ham, sagde, at det var ham - og blev likvideret. Sålede blev soldaterne afledt, fordi de troede, de havde myrdet den, de skulle, men han flygtede i en anden retning, da de var væk. En anden slave byttede på samme måde hele sin påklædning med sin herre, steg op i en overdækket bærestol og fik sin herre til at være bære. Siden blev de standset, og slaven blev hugget ned ubeset, herren blev skånet - han var jo bare en bærer. Det var måske noget, som disse slaver ydede til gengæld for en eller anden tidligere velgerning - men der var en brændemærket slave, der ikke alene ikke angav den, der havde givet ham mærket, men endda reddede ham med særlig ildhu. Slaven forsøgte i al hemmelighed at bringe sin herre i sikkerhed, men da man søgte efter ham overalt og de blev forfulgt tæt, dræbte slaven en tilfældig forbipasserende, gav sin herre hans tøj og lagde den døde på ligbålet. Selv gik han med sin herres tøj og signetring hen og mødte forfølgerne, lod som om han havde myrdet ham, da han ville flygte, og da han virkede overbevisende på grund af sit bytte og sine brændemærker, reddede han sin herre og fik endda en dusør. Disse hændelser kan ikke hæftes til bestemte navne. Men Hosidius Geta blev reddet af, at hans søn afholdt en begravelse for ham, og Quintus Cicero, Marcus’ bror, fik hans søn hemmeligt væk og reddede således sin far, så godt han kunne. Han skjulte sin far, så han ikke blev fundet, og han sagde ikke noget, skønt han blev tortureret på alle måder for at få ham til det. Men da hans far hørte, hvad der gik for sig, kom han frivilligt frem af både beundring for og medynk med sin søn og overgav sig til sine bødler. 11. Man gjorde i den periode så mange bemærkelsesværdige ting af høj personlig og moralsk kvalitet. Men Popilius Lænas dræbte Marcus Cicero, selvom han havde hjulpet ham som advokat engang, og for at man ikke alene skulle høre om, men også se et bevis på, at han havde dræbt ham, satte han et bekranset billede af sig selv ved siden af hans hovede, med en indskrift med hans navn og bedrift på. Antonius fandt i den grad behag i dette, at han fik flere penge end udlovet. Marcus Terentius Varro havde ikke gjort sig skyldig i noget, men da han hed det samme som en af de proskriberede på nær ét af navnene og var bange for, der skulle ske ham det samme, som var sket Cinna, satte han en indskrift op, der afklarede sagen - han var nemlig folketribun. Derved gjorde han sig fortjent til megen sladder og latter - men tilværelses ustabilitet blev også belagt derved, at Lucius Fidustius, der havde været proskriberet under Sulla, men var sluppet, dengang igen kom på listen og døde, mens Marcus Valerius Messalla, der var dødsmærket af Antonius, ikke alene overlevede men endda senere blev udpeget til konsul i stedet for Antonius. Således klarede mange sig ud af umulige situationer, og ikke færre kom af dage, skønt de havde ment sig uden for fare. Man må altså hverken lade sig slå ud af øjeblikkelige ulykker og miste modet, eller straks blive overstadig til det tankeløse af pludselig medgang - man bør altid tilpasse sine forventninger til fremtiden efter midten på begge sider og gøre sig sikre overvejelser om begge dele. 12. Alt dette fandt sted dengang; og de fleste af de ikke proskriberede kom af dage som en sidebegivenhed på grund af fjendskab eller deres penge, mens de fleste af de proskriberede ikke alene klarede sig igennem, men endda vendte hjem; enkelte af dem fik også embeder. Tilflugt søgte de hos Brutus og Cassius og desuden hos Sextus. De fleste søgte tilflugt hos Sextus; han var tidligere valgt til admiral og havde en tid lang megen magt til søs. Skønt han herefter var blevet frataget sin kommando af Octavian, omgav han sig med en stor styrke og besatte Sicilien. Senere, da han selv blev proskriberet og likvidationerne fandt sted, hjalp han sine ligemænd meget. Han ankrede op tæt ved kysten af Italien og sendte bud rundt til Rom og de andre byer med meddelelsen om, at han betalte det dobbelte af, hvad der var udlovet til morderne, til den, der reddede nogen, og han lovede redningsmændene både beskyttelse, hjælp, penge og hædersbevisninger. Derfor kom mange til ham. 13. Tallet på proskriberede eller dræbte eller også på flygtningen har jeg heller ikke skrevet ned denne gang, fordi mange, der blev skrevet på listerne i første omgang, blev slettet, og mange blev skrevet på senere i stedet for dem, og ikke få af disse reddede sig, mens mange andre omkom. Der var ikke mulighed for at sørge over dem; mange kom af dage kun, fordi de gjorde. Og til sidst, da ulykkerne havde besejret al deres forstillelse, og end ikke de mest udholdende længere havde styrke imod dem men gik sorgfulde rundt i al deres gøren og laden og nægtede at holde fest til nytår, som man plejede, fik de ved dekret ordre til at være i godt humør, med trussel om dødsstraf, hvis de ikke adlød. Sådan blev de, midt i al deres fælles ulykke, tvunget til at feste, som om alt var godt. Og hvorfor har jeg sagt det, når de endda blandt andet vedtog at tildele dem (jeg taler om triumvirerne) borgerkranse, som var de Roms velgørere, Roms redningsmænd? De fandt det urimeligt, at man bebrejdede dem, at de lod nogen henrette; ja, de ville tilmed roses for ikke at lade flere henrette. Engang udtalte de åbent i folkeforsamlingen, at de hverken havde taget Marius’ eller Sullas brutalitet til model, så de ville blive forhadte, eller Caesars mildhed, så man ville ringeagte dem og derefter også planlægge attentater imod dem. 14. Sådan gik det for sig med likvideringerne; men med de øvrige borgeres ejendom skete der bestemt også mange andre absurde ting. De offentliggjorde, at de gav de dræbtes koner deres medgift, de dræbtes sønner en tiendedel og deres døtre en tyvendedel af hver deres formue - for rigtig at vise sig retfærdige og humane. Disse beløb blev dog kun udbetalt til nogle få; andres formue blev ramt fuldt og helt uden nogen bekymringer. Af den årlige husleje af alle huse i Rom og hele Italien opkrævede de, for lejede huse, hele lejen, og for ejede huse den halve leje, i forhold til værdien af beliggenheden. Desuden tog de halvdelen af værdien af afgrøden fra folk med jord. Derudover lod de soldaterne tage deres forsyninger fra de byer, de overvintrede i, gratis, og ude på landet stjal de alt, der stod tilbage, idet de sendte folk rundt som til konfiskerede og fjendtlige ejendomme (for de gjorde alle til deres fjender, der ikke skiftede side før en bestemt dato). For at soldaterne skulle vise sig fuldkommen hengivne til dem allerede, før der skete noget, fordi de allerede havde fået deres løn, opfordrede de dem til at gøre den slags ting og de lovede dem hele byer og landskaber - de udpegede også folk til at dele jorden op og til at stå for anlæggelsen af de nye byer. De almindelige soldater knyttede de tl sig med disse løfter; af de højere rangerende købte de nogle med de likvideredes ejendomme, dels ved at tilbyde dem meget lave priser, dels ved at forære dem væk gratis, andre viste de deres anerkendelse ved at give dem embeder og præsteskaber. For selv uden risiko at kunne erhverve sig de smukkeste jordstykker og huse og give soldaterne, hvad de havde lyst til, påbød de alle andre kun at gå til auktioner, hvis de ville købe noget, ellers var straffen døden. Dem fik de så håndteret sådan, at de ikke opdagede noget og måtte købe, hvad de havde brug for, til den højest tænkelige pris - og derfor ikke engang ville købe noget længere. 15. Det var proceduren med fast ejendom; de dødsdømtes embeder og præsteskaber fordelte de ikke efter hævdvunden skik og brug og lovens bestemmelser, men som de nu syntes. Til konsuler udpegede de Publius Ventidius og en anden, selvom Ventidius allerede var prætor; Octavian havde frasagt sig sit konsulat (det embede, han havde ønsket sig så meget, at han gik i krig for det, trådte han frivilligt tilbage fra!) I præturen indsatte de så en af ædilerne, og senere afsluttede de alle prætorernes embedsperiode fem dage før tiden, sendte dem ud til deres provinser - og indsatte andre prætorer i deres sted. Nogle love slettede de, andre lod de skrive ind i stedet. Kort sagt, de gjorde alt, som det passede dem. De lagde sig ikke efter titler, der var blevet forhadt og derfor afskaffede, men de førte en politik efter deres egen vilje og lyst, så Cæsars monarki kom til at minde om ren guldalder. Det år gjorde de sådan og vedtog at bygge et tempel for Sarapis og Isis. 16. Under Marcus Lepidus’ og Lucius Plancus’ konsulat blev der igen sat lister op; de bragte ikke død med sig, men plyndrede dog de levende for deres ejendom. De var i bekneb for penge. De havde jo sat sig i stor gæld hos soldaterne og brugte mange penge på de operationer, de var i gang med; og de regnede med at skulle bruge endnu flere på de krige, de forudså ville komme, og samlede derfor penge sammen. At der blev udskrevet skatter, der tidligere var blevet ophævet, men nu blev genindført eller indført helt fra ny, eller særskatter, som de opkrævede mange af på jord og slavehold, generede kun folk i begrænset omfang, men at de lod de velstående - uanset i hvilket omfang - både blandt senatorer, riddere, frigivne, såvel mænd som kvinder, skrive på listerne og betale en ny 10%-skat, var et voldsomt irritationsmoment. For man opkrævede nok nominelt 10% hos hver især af formuen, men reelt lod man ingen beholde bare 10% - for de fik ikke ordre om at indbetale en bestemt sum i forhold til vurderingen af deres ejendom, men man overlod ansættelsen til dem selv, og kritiserede dem så for ikke at have ansat værdien korrekt - og så mistede de også resten af formuen. 17. Hvis man slap ud af dette problem, blev man lukket inde på et lille område af de militære kontingenter og led voldsom mangel på penge; man blev på en måde berøvet alt. Der var også noget andet af den slags, hårdt at høre, og meget hårdt at blive udsat for. Enhver, der gav afkald på hele sin formue, fik ret til at kræve en tredjedel af den tilbage bagefter - dvs. både ikke at få noget tilbage og dertil at komme i store vanskeligheder. For når to tredjedele åbenlyst blev én frarøvet med magt, hvordan skulle man så kunne få den sidste tredjedel udredet, især når alt blev solgt for mindstepris? Når mange ejendomme kom samtidig på auktion, og de fleste mennesker hverken havde guld eller sølv, og resten ikke turde købe noget (for ikke at afsløre, at de havde penge og dermed miste også dem), faldt priserne. Desuden blev alt solgt til soldaterne langt under ejendommens værdi. Ingen civile personer reddede altså noget, der er værd at tale om. Ud over alt det andet gav de slaver til flåden, selv om de ingen havde (så måtte de købe), og senatorerne satte vejene i stand for egen lomme. Kun mænd under våben var over al måde rige. De var ikke tilfredse med deres sold, skønt det blev udbetalt ubeskåret, eller med de omfattende biindtægter eller med belønningerne for likvideringerne, som ellers var meget store, eller med erhvervelsen af land, som ellers på en måde var omkostningsfrit for dem. Nogle krævede og fik desuden al de dødes ejendom, andre trængte sig endda ind som arvinger til endnu levende, men gamle og barnløse personer. De kom til en sådan grad af umættelig skamløshed, at én endda afkrævede Octavian selv hans moder Atias formue - hun var død dengang og begravet ved en statsbegravelse. |
Sidst revideret 1. 7. 2014