Denne side kan kun vises korrekt, hvis du er online, og siden læses ned fra sin moderside
ROM - byernes byRom var romerrigets centrum. Her var ekspansionen startet, her traf man alle vigtige beslutninger, her levede kejserne - i hvert fald indtil omkring 200 evt. - og selv, da de mest opholdt sig andre steder i riget, forblev Rom rigets ideologiske centrum - faktisk blev Rom i sig selv en slags 'idé'. I mange hundrede år var Rom ikke nogen prangende by - den omtales faktisk ofte i ret nedværdigende udtryk, og der er i virkeligheden ikke meget bevaret af Rom fra republikkens tid. Men da kejser Augustus kom til, blev byens udseende udviklet til noget, et verdensrige kunne være stolt af. Han sagde, at han havde overtaget en by af mursten og efterlod sig en af marmor. Hans efterfølgere fortsatte med at bygge prangende stort overalt i byen - og det er disse byggerier, hvis ruiner nu fylder hvert et hjørne af det 'evige by', så man bogstaveligt falder over dem ved hvert gadehjørne. Efter at byen havde stået noget i stampe i middelalderen, oplevede den i renæssancen og under barokken - fra ca. 1400 - ca. 1700 - nemlig sit andet byggeboom. Rom blev kirkens by, da den ophørte med at være kejserens, og paverne blev rige og mægtige og byggede voldsomt meget; materialerne til deres byggerier hentes ofte i de romerske ruiner, der derved bliver endnu mere til ruiner ... Men resultatet blev en fantastisk by - med pragtfulde byggerier bygget spredt ud over 2000 år. Ingen, der har været i Rom, tænker ikke på at vende tilbage. Der er meget at se - og så er der en enestående stemning.
GrundlæggelseRomerne havde en beretning om Roms grundlæggelse, der var ret dramatisk. Denne myte tidsfæster Roms grundlæggelse til 753 fvt. - og det er interessant nok en ganske præcis tidsfæstelse. Engang imellem 800 og 700 fvt. er der i hvert fald sikkerhed for, at der sker noget med bosættelsen på de syv berømte høje, Rom ligger på. De spredte huse oppe på toppen af hver høj synes at samles til et fællesskab, og dalsænkningen imellem dem overgår efterhånden til fælles brug som samlingsplads - et torv, Forum Romanum. Det sidste krævede omfattende dræning og er i sig selv et tegn på at Rom var blevet en mægtig by - som legenderne om de romerske konger da også siger, at byen var i 500-tallet fvt. Under de sidste konger begyndte man at bygge det store tempel på Capitolium til de tre romerske hovedguder - Jupiter, Juno og Minerva. Allerede ved sin bygning var det større, end nogen havde hørt om på de kanter - og det skulle blive endnu større og mere kostbart, som romerrigets voksede. Republikkens første tidI 509/510 fvt. gjorde romerne oprør mod deres konger og indførte en republik. Det var ikke en fredelig proces, og det er småt, hvad der sker med byens udseende i det første lange stykke tid efter revolutionen. Men der bygges dog nogle templer på forum, nemlig Saturn-templet og templet til Castor og Pollux. Efterhånden var dog faren fra Roms naboer og de interne stridigheder mellem adel og almindelige borgere kommet noget på afstand, da pludselig en ny trussel, kelterne fra Norditalien, melder sig og tvinger romerne til at bygge sig en bymur omkring år 380 fvt. Enigheden mellem befolkningsgrupperne blev fejret med et tempel for 'Enighed' (Concordia). Denne model over det tidlige Rom findes på Museet for romersk civilisation i EUR-byen uden for Rom. Det er fotograferet 'fra nordøst'. Republikken vokser sig stærkOgså denne fare drev over, og de næste hundrede år fortsætter romernes udbygning af deres magt - og dertil svarer naturligvis, at byen vokser. En af de ting, de bliver nødt til at forbedre, er vandforsyningen, og i 312 fvt. bygger de den første akvadukt (Aqua Appia). Den skulle følges af hele ti flere, som årene gik; akvadukterne er meget synlige såvel i som uden for Rom. Men så er der atter krise - krigene mod Karthago synes at hæmme romersk byggeaktivitet, og det er først, da disse krige er vundne, at man atter ser byen koncentrere sig om sit eget udseende. Omkring år 200 fvt. er der ikke længere nogen magt i Middelhavet, der kan true Rom, og byen svulmer - suger nærmest mennesker til sig. Lejekaserner skyder op (og efterlader sig siden næsten ingen spor); og vej- og gade-net udbygges. Den første stenbro over Tiberen bygges i 179 fvt. (Pons Aemilius, Ponte Rotto; før den tid havde der dog været broer af træ), og byens havneanlæg udvides for at kunne tage alle de skibe, der sejler fødevarer til byen. Republikkens sidste tidStatsadministrationen vokser, og under diktatoren Sulla bygger man et statsarkiv på sydsiden af Capitolium, Tabularium. Byggerier bliver efterhånden i højere grad noget, privatpersoner tager på sig for at gøre sig populære. Det ses meget tydeligt, da den meget succesrige general Pompejus bygger et stenteater kronet af en helligdom for Venus Victrix ('Den sejrende Venus') på Marsmarken, der ellers endnu var ret uudbygget. Det skulle ændre sig. Kejserne kommerDet er urolige tider i Rom, og atter bryder en borgerkrig ud i 49 fvt., mellem Pompejus og Caesar. Caesar sejrer og fejrer sin sejr ved i 46 fvt. at indvie det første 'kejsertorv' - med en helligdom for Venus Genetrix ('Venus, min stammoder' - slægten Julius mente, den gennem den trojanske helt Aeneas' søn Julus nedstammede fra gudinden Venus selv). Samtidig lod Caesar en af de store torvehaller på forum, Basilica Sempronia, erstatte af sin egen Basilica Julia, på den vestlige side af forum. Samtidig erstattede Lucius Aemilius Paullus den gamle Basilica Fulvia på østsiden med sin egen Aemilia. Samtidig blev senatets mødebygning, Curia, flyttet noget mod øst, og i det hele taget blev hele forum lagt om - og meget, meget mere prægtigt end det havde været kort forinden. Det er blevet kejsertid. Med Augustus' magtovertagelse indledes en systematisk udnyttelse af Marsmarken (f. eks. bygger Augustus nære ven Agrippa et badeanlæg med et tempel ved navn Pantheon), og overalt i byen lader Augustus gamle templer renovere og udstyre med nyt, storslået materiale. Augustus bygger også endnu et kejsertorv, og reserverer en stor del af højen Palatin til sin egen bolig. På Palatin bygger han også det pragtfulde tempel til 'Apollon fra Aktium', og udstyrer templet med hele to offentlige biblioteker. På forum bygger Augustus både et tempel til Caesar, sin adoptivfar (det første af mange kejsertempler), og en triumfbue for sig selv, ikke den første triumfbue i sten - og slet ikke den sidste. Desuden inddelte Augustus byen i nye administrative distrikter, 14 i alt, og får derved mere styr på hvad der sker i byen. Kort og godt forvandler Augustus Rom til en by, et verdensrige kan være bekendt at have som hovedstad ... Roms brandAugustus' efterfølgere som kejsere fortsatte i alt væsentligt den udvikling, han havde sat i gang - men de byggede kun inden for det muliges rammer. Kejser Nero var mere heldig - i juli måned 64 evt. hærges Rom af en altfortærende brand, der lægger hele 10 af de 14 distrikter i byen øde. Det var ikke den første gang, Rom brændte, men katastrofens omfang var uhørt og skulle aldrig gentage sig (skønt dele af byen brændte senere, f. eks. i 69, 80 og 283 evt.) Nero så dog ikke branden som en ulykke, men som en mulighed, og gav sig til at bygge et gigantisk kejserpalads på brandtomten, Domus Aurea, der slet ikke stod færdigt, da han blev væltet ved et kup i 68 evt. Hans efterfølgere på tronen, de flaviske kejsere med Vespasian som den første, afbrød dette storhedsvanvittige byggeri og lod i stedet en badeanstalt, et nyt kejsertorv og ikke mindst Colosseum opføre. Alt dette kunne de bl. a. gøre, fordi de havde skaffet sig enorm rigdom på deres felttog i østen - f. eks. havde de besejret jøderne, hvad man også kan se på kejser Titus' triumfbue. Men den tredje flaviske kejser, Domitian, var også en tyran, og det, der især kendetegner hans indsats i Roms bygningshistorie, er, at det under ham bliver til en endelig overtagelse af hele højen Palatin som kejserbolig. Som alle tyranner lagde han dog vægt på folkets begejstring og byggede en væddeløbsbane på Marsmarken, der også kunne opføre søslag - Stadium Domitiani (= Piazza Navona). Det gyldne århundredeOgså Domitian faldt for morderhånd, og nye kejsere tog over. Århundredet fra 100 evt. til 200 evt. er på mange måder det lykkeligste i romerrigets historie. Militært står riget på højden af sin magt, og i det meste af århundredet vælger kejserne selv deres fjender - som kejser Trajan, der erobrer Dacien og lader en pragtfuld søjle med en snoet frise fremstille til sin egen pris og lader den opstille på et nyt, gigantisk kejsertorv. Trajan bygger også den største romerske badeanstalt til dato.SlutningenDe sidste kejsere, der reelt opholder sig i Rom, er det severiske dynasti, der regerede fra 192 til 235 evt. Det største byggeri, de stod for, var netop også et badeanlæg - Caracallas termer fra 217. Alexander Severus, dynastiets sidste kejser, stod for den sidste akvadukt, der blev ført til Rom, Aqua Alexandrina. Herefter er det i lang tid småt med byggeri i Rom. Faktisk er det snarere et krisetegn, at kejser Aurelian i 271 - 275 evt. byggede de næsten 19 km. lange mure, der er opkaldt efter ham. Kejser Diokletian byggede de sidste - og største - badeanlæg i Rom (de stod færdige i 306 evt.), og Maxentius, en udfordrer til kejser Konstantin, byggede den sidste store basilica i Rom (begyndt samme år). Konstantin besejrede ham og lod sig hylde med den berømte triumfbue. Men skal sandheden frem, var Rom ikke længere det sted, magten strømmede fra. Kun få romerske kejsere kom nogensinde til Rom i tiden efter 235 evt. De havde travlt med at forsvare rigets grænser, og kejser Konstantin grundlagde endda endnu et Rom, Konstantinopel ved Sortehavet, i 324 evt. En af Konstantins efterfølgere, hans søn Constantius, kom dog til Rom; og hans oplevelse af byen skildres af den romerske historiker Ammianus Marcellinus på følgende måde (16. bog, 10. kapitel): Så gjorde han da sit indtog i Rom, hjemstedet for verdensherredømmet og for alt, hvad godt og ædelt er. Da han kom til Rostra, studsede han ved at se torvet, som endnu bar så talende vidnesbyrd om gammel magt; på alle kanTer, hvor han vendte øjnene hen, blændedes han formelig ved at se den umådelige menneskemasse. ... Idet han nu fræmdeles imellem de syv hvælvede høje mønstrede de forskellige dele af byen, således som de strakte sig hen over skråninger og flad mark, eller på den nærmeste omegn, da fordunklede i han søjne enhver ny ting, han fik øje på, alt, hvad han før havde seet. Så var det med den tarpejiske Jupiters tempel, som han syntes stod så langt over alle andre templer som himlen over jorden; så var det med badene, der jo var hele provinser i det små, med amfiteatrets tætte stenmasse, bygget af kvaderstene fra Tibur, der tårnede sig så højt, at det menneskelige øje næppe kunne nå toppen. Så var det med Panteum, der var som et rundt jordstrøg, hvorover der hvælvede sig en mægtig kuppel; så med de høje søjler med vindeltrapper lige op til toppen, hvor billedstøtter af de tidligere kejsere stod, med byen Roms tempel, med fredsgudindens torv, med Pompejus' skueplads, Odeum, Stadium og alle de andre herligheder i den evige by. Men da han til sidst kom til Trajanus's torv, et på den hele jord enestående bygningsværk, som vist endogså guderne, tænker jeg, skænker sit beundrende bifald, da stod han som lynslagen og med stirrende blik og lod sin ånd vandre omkring over de kæmpemæssige former, der er ligeså umulige at skildre, som det er ugørligt for den menneskelige ånd atter at hæve sig så højt. Det Rom, kejser Constantius kørte igennem uden at dreje hovedet, var dengang så stort, som det nogensinde blev; bygningsmæssigt stod det absolut på sit højeste. På Museet for den romerske civilisation har man bygget en kæmpemæssig model af byen, som den så ud dengang. Klik på billedet for at se flere detaljer. Det kan sammenlignes med modellen af det tidlige Rom, der ligesom dette er fotograferet fra nordøst. Klik her for større samlet kort over det antikke Rom til at finde rundt på modellen (kortet åbner i et nyt vindue). |
Sidst revideret 22. 11. 2017